Każdy zna słowo witamina, cóż to takiego? Od dawna znane były pewne choroby o niewyjaśnionej etiologii. Na Archipelagu Malajskim występowała przypadłość zwana beriberi. Objawiała się ona przykurczami mięśni i zaburzeniami nerwowymi. Jest to objaw braku witaminy B1 (tiaminy) – awitaminozy. Kiedy Kolumb w 1493 roku powrócił do Hiszpanii prawie połowa jego załogi zmarła po drodze na dziwną chorobę, była to awitaminoza, brak witaminy C.
Witaminy na długo przed odkryciem były w świadomości wiele kultur które zdawały sobie sprawę z istnienia pewnego rodzaju żywności mającego duży wpływ na zdrowie organizmów. Starożytni Egipcjanie np.: zalecali spożywać wątrobę w celu leczenia kurzej ślepoty. Dopiero niedawno wyjaśniono działanie tych substancji. Począwszy od XVIII wieku wielu lekarzy i naukowców poczyniło odkrycia w dziedzinie natury i zalet witamin.
W roku 1747 szkocki lekarz dr James Lind odkrył, że pewien składnik (znany obecnie jako witamina C – kwasem askorbinowym) występujący w owocach cytrusowych pomaga w zapobieganiu szkorbutu.
Przełom dzięki kurom i więźniom
Przełom nastąpił w 1890 roku kiedy to lekarz holenderski Eijkmann zauważył u skazańców w więzieniu na Jawie stwierdził typowe objawy beri-beri. Te same objawy stwierdził u kur karmionych resztkami z więziennej kuchni. Głównym daniem był łuskany ryż. Połączył logicznie te zjawiska i po podaniu kurom pełnowartościowego ryżu wyzdrowiały. Stosując tę dietę u penitentów przyczynił się do wyzdrowienia wielu z nich, u których jeszcze choroba nie była mocno zaawansowana. Wywnioskował z powyższego, że w łuskach ryżu znajduje się substancja, która niezbędna jest do funkcjonowania organizmu.
W roku 1905 natomiast dr William Fletcher odkrył, że usunięcie z pożywienia pewnych składników (znanych obecnie jako witaminy) powoduje choroby. Swoje obserwacje poczynił w czasie dochodzenia przyczyn choroby beri-beri w południowo - wschodniej Azji. Dr Fletcher doszedł do wniosku, że łuska nieoczyszczonego ryżu zawiera specjalny czynnik zapobiegający chorobie beri-beri.
Pod koniec XIX i początkach XX wieku niektórzy badacze (Hopkins, Stepp, Łubin i Eikmann) zauważyli, że zwierzęta laboratoryjne karmione sztuczną pożywką – czystych węglowodanów, białek i soli mineralnych rozwijały się gorzej nod karmionych pożywieniem naturalnym.
Amina życia
W 1912 roku Kazimierz Funk stwierdził, że substancja ta jest pierwszorzędową aminą i nazwał ją WITAMINĄ od łacińskiego wyrazu VITA – życie i AMINY, - czyli aminą życia. Była to witamina B1 - nazwana tak została od pierwszej litery wywoływanego schorzenia z powodu jej braku (beri-beri) – cemicznie – tiamina. Dalsze badania doprowadziły do wykrycia wielu innych witamin, które wcale nie były aminami, ale nazwa pozostała. Do witamin należą związki organiczne o różnej budowie, należą tu nawet alkohole (witamina A, C i E). Podzielono je na dwie grupy, rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tłuszczach.
Nie wszystkie witaminy zostały prawdopodobnie jeszcze odkryte. Za przykład może posłużyć odkryty stosunkowo niedawno kwas pangamowy, nazwany witaminą B15. Wpływa ona na przemianę tlenową w komórkach. Nie znane jest jeszcze przebieg reakcji zachodzącej w komórce, prawdopodobnie jest donatorem grup metylowych.
Dostarczane muszą być do organizmu jako już gotowe związki lub jako prowitaminy – związki syntetyzowanych przez rośliny, które następnie w organiźmie zwierzęcia przerabiane są na witaminy (kalcyferol). Kwas askorbinowy jest witaminą tylko dla wyższych naczelnych i świnki morskiej. Pozostałe organizmy zdolne są do wytwarzania tej substancji chemicznej.
Czym są witaminy?
Witaminy są to więc organiczne związki, które są niezbędne dla normalnego przebiegu szeregu procesów metabolicznych w organizmie człowieka. Witaminy wprzęgnięte są również w przemianę tłuszczów i węglowodanów, w energię, prawidłowe działanie wielu enzymów - w większości to koenzymy ich brak lub za mała ilość prowadzi do zaburzeń w metaboliźmie. Są skuteczne już w bardzo małych dawkach, rzędu pikogramów (10-9g).
Mają też swój udział w procesie odnowy uszkodzonych tkanek, tworzeniu hormonów, przeciwciał, krwinek, budowie materiału genetycznego itd. Witaminy nie są natomiast źródłem energii i materiałem budulcowym.
Należy jednak pamiętać ,że zbyt duża ilość niektórych witamin może doprowadzić do hiperwitaminozy (zwłaszcza rozpuszczalnych w tłuszczach), a długotrwały brak określonej witaminy lub zespołu witamin powoduje chorobę zwaną awitaminozą.
